ضدعفونی بذر یکی از مهمترین مراحل پیش از کاشت است؛ مرحلهای که به طور مستقیم روی کیفیت جوانهزنی، سلامت گیاهچه و عملکرد نهایی محصول اثر میگذارد. هرچقدر بذر سالمتر و عاری از عوامل بیماریزا وارد خاک شود، کشت مطمئنتر و نتیجه قابلاعتمادتر خواهد بود.
بهویژه در کشتهای حرفهای، گلخانهای و نشاکاری مکانیزه، این موضوع اهمیت بیشتری دارد. در ادامه، با جدیدترین و کاربردیترین روشهای ضدعفونی بذر آشنا میشوید تا بتوانید بدون اتلاف وقت، مناسبترین روش را برای کشت خود انتخاب کنید. در بسیاری از این مراحل، استفاده از ضد عفونی کننده کشاورزی و گلخانه نقش کلیدی دارد و میتواند از بروز بیماریهای قارچی، باکتریایی و حتی آفات جلوگیری کند.
چگونه بذر را قبل کاشت ضدعفونی کنیم؟
برای ضدعفونی بذر قبل از کاشت کافی است بذرها را با یکی از روشهای رایج مثل محلولپاشی با قارچکش، غوطهور کردن در محلولهای ضدعفونیکننده یا استفاده از آب گرم، آمادهسازی کنید. بذر باید بهطور یکنواخت با ماده ضدعفونیکننده پوشش داده شود تا عوامل بیماریزا از بین بروند. پس از پایان کار، بذرها را کمی خشک کرده و سپس بلافاصله بکارید تا بهترین نتیجه به دست آید. در این میان، گاهی نیاز است از مواد تخصصیتر مانند ضدعفونی کننده و گندزدا استفاده شود تا آلودگیها بهطور کامل کنترل شوند.
| روش ضدعفونی بذر | نوع روش | نحوه اجرا | مناسب برای |
| بشکههای دوار | شیمیایی | پاشش یکنواخت محلول روی بذر داخل دستگاه چرخان | حجم بالای بذر |
| بیل و پارو | شیمیایی | مخلوط کردن بذر و قارچکش روی سطح صاف | حجم کم و محیطهای کوچک |
| ماشین بوجاری | شیمیایی | اسپری ضدعفونیکننده هنگام عبور بذر از دستگاه | بوجاری همزمان و ضدعفونی حرفهای |
| کاربندازیم | شیمیایی | غوطهورسازی بذر یا بذرمال با دوز مشخص | انواع بذر حساس به قارچ |
| وایتکس | شیمیایی | غوطهور کردن بذر در محلول رقیقشده | کاشت خانگی و بذر با آلودگی سطحی |
| قارچکشهای سیستمیک (بنومیل، تبوکونازول و…) | شیمیایی | پوششدهی مستقیم بذر | غلات، حبوبات، سبزیجات |
| آب گرم | فیزیکی | قرار دادن بذر در دمای 45–55 درجه | سبزیجات و بذرهای حساس |
| نور UV | فیزیکی | تابش نور UV روی سطح بذر | تولیدات گلخانهای |
| بخار | فیزیکی | ضدعفونی با بخار داغ | بذرهای مقاومتر |
روش های شیمیایی ضدعفونی بذر
در این روشها از مواد شیمیایی، قارچکشها، حشرهکشها و ترکیبات ضدعفونیکننده تخصصی استفاده میشود. این روش معمولاً در کنار دستگاههای بوجاری یا به صورت دستی انجام میشود و برای کنترل آلودگیهای قارچی، باکتریایی و حتی آفات بذر بسیار مؤثر است.
ضدعفونی بذر به روش بشکه های دوار
در این روش، ضدعفونی بذر داخل بشکههای دوار مخصوص انجام میشود که بذرها را بهطور یکنواخت با محلول ضدعفونیکننده پوشش میدهد. حرکت چرخشی بشکه باعث میشود همه سطوح بذر به مقدار یکسان به ماده موردنظر آغشته شوند و این یکنواختی، اثرگذاری کار را بالا میبرد. استفاده از بشکههای دوار برای حجمهای بالا مناسب است و میزان هدررفت محلول نیز کمتر خواهد بود.
ضدعفونی بذر به روش بیل و پارو
در این روش ساده و کمهزینه، ضدعفونی بذر با مخلوط کردن بذر و محلول ضدعفونیکننده روی سطح صاف انجام میشود. بذرها روی یک سینی یا سطح تمیز پهن شده و با استفاده از بیل یا پارو بهآرامی زیر و رو میشوند تا ماده ضدعفونیکننده بهطور کامل همه دانهها را بپوشاند. این روش برای مقدار کم بذر در محیطهای کوچک کاربرد دارد و نیاز به تجهیزات خاص ندارد.
ضدعفونی بذر با ماشین بوجاری
ماشین بوجاری علاوه بر جداسازی ناخالصیها، امکان ضدعفونی بذر را نیز فراهم میکند. در این روش، بذر هنگام عبور از سیستم بوجاری با محلولهای ضدعفونیکننده اسپری میشود و پوششی یکنواخت روی دانهها ایجاد میگردد. سرعت، دقت بالا و امکان پردازش حجم زیاد بذر از مزایای این روش است که آن را برای کشاورزی حرفهای و مزارع بزرگ بسیار مناسب میسازد.
ضدعفونی بذر با کاربندازیم
کاربندازیم یکی از قارچکشهای رایج برای ضدعفونی بذر است و قدرت بالایی در کنترل بیماریهای قارچی اولیه و خاکزاد دارد. در این روش معمولاً بذر با مقدار مشخصی از محلول یا پودر کاربندازیم پوشش داده میشود تا از بیماریهایی مثل پوسیدگی ریشه و لکهبرگی جلوگیری شود.
رعایت دوز مناسب بسیار مهم است، زیرا مصرف بیرویه میتواند به بذر آسیب وارد کند یا جوانهزنی را کاهش دهد.
-
نسبت معمول: ۲ در هزار
-
در آلودگی زیاد: ۲.۵ در هزار
-
بذرها باید کاملاً آغشته شوند
-
تنها قبل از کشت استفاده شود
ضدعفونی بذر با وایتکس
وایتکس یا هیپوکلریت سدیم یک ماده در دسترس برای ضدعفونی بذر در محیطهای کوچک و کاشتهای خانگی است. بذرها معمولاً برای چند دقیقه در محلول رقیقشده وایتکس غوطهور میشوند تا میکروبها، قارچها و آلودگی سطحی از بین بروند. بعد از زمان مناسب، بذرها باید کاملاً با آب شسته شوند تا باقیمانده وایتکس به بافت بذر آسیب نرساند. این روش برای بذر گوجهفرنگی و فلفل بسیار رایج است.
مراحل ضدعفونی بذر با وایتکس:
-
محلول ۱ قسمت وایتکس + ۳ قسمت آب
-
قرار دادن بذرها به مدت ۱ تا ۲ دقیقه
-
شستشوی کامل بذر
-
خشک کردن کامل
روش های فیزیکی ضدعفونی بذر
روشهای فیزیکی بدون استفاده از مواد شیمیایی اجرا میشوند و شامل تکنیکهایی مانند آب گرم، بخار، اشعه UV و پلاسما هستند. این روشها برای کشاورزانی مناسب است که به دنبال روشی کمخطرتر یا سازگار با محیطزیست میباشند.
ضدعفونی بذر با آب گرم
در این روش بدون استفاده از مواد شیمیایی، ضدعفونی بذر با قرار دادن بذرها در آب گرم با دمای کنترلشده انجام میشود. دما معمولاً بین 45 تا 55 درجه سانتیگراد است که برای از بین بردن عوامل بیماریزا کافی است، اما به بذر آسیب نمیزند. این روش بهخصوص برای بذرهای سبزیجات و گیاهان حساس توصیه میشود و از روشهای سالم و سازگار با محیطزیست محسوب میگردد.
مراحل ضدعفونی بذر با آب گرم:
-
بذر را داخل کیسه نخی نصفهپر کنید.
-
کیسه را 11 دقیقه در آب 38 درجه قرار دهید تا مرحله پیشگرمایش انجام شود.
-
سپس کیسه را به آب با حجم 5 تا 11 برابر حجم بذر و دمای دقیقِ توصیهشده منتقل کنید.
-
پس از پایان زمان، بذر را 5 دقیقه داخل آب سرد بگذارید.
-
در صورت نیاز، مقداری قارچکش اضافه کنید (اختیاری).
-
بذرها را روی سطح تمیز خشک کنید.
-
در نهایت، میتوان مجدداً از قارچکشهای توصیهشده استفاده کرد (اختیاری).
این روش برای بذرهای بزرگ، بذرهای گندله، پرایمشده یا بذرهای کهنه توصیه نمیشود.
روشهای رایج سنتی و قدیمی ضدعفونی بذر
این روشها امروزه کمتر مورد استفادهاند اما در برخی مناطق سنتی همچنان کاربرد دارند:
-
آبآهک
-
آبنمک
-
خاکستر
-
گوگرد
-
محلولهای سولفات مس
-
پودر کربنات مس
ضدعفونی بذر گندم
در ضدعفونی بذر گندم از قارچکشهایی مانند تبوکونازول یا کاربوکسین–تیرام استفاده میشود تا خطر بیماریهایی نظیر سیاهک یا پوسیدگی ریشه کاهش یابد و بذرها با توان جوانهزنی بالاتری وارد خاک شوند. بذرها روی سطحی تمیز پهن شده و مقدار مشخصی از قارچکش روی آنها پخش میشود، سپس با پارو بهطور کامل هم زده میشوند تا همه دانهها لایهای یکنواخت از ماده ضدعفونیکننده داشته باشند.
در کنار این روشها، کاربرد ترکیبات زیستی مانند جلبکهای دریایی یا باکتری باسیلوس نیز میتواند به یکنواختی بهتر سبز شدن کمک کند. رعایت اصول ایمنی هنگام تماس با سموم و جلوگیری از مصرف بذرهای ضدعفونیشده برای دام از نکات ضروری این فرآیند است.
ضدعفونی بذر نخود
برای ضدعفونی بذر نخود از ترکیباتی مانند ایپرودیون-کاربندازیم یا کاپتان استفاده میشود که بهصورت پوششدهی مستقیم یا محلولپاشی روی بذرها اعمال میگردد. نسبت محلولپاشی معمولاً حدود ۲ در هزار است و بهطور خاص برای کنترل بیماریهایی مانند برقزدگی کارایی بالایی دارد.
در کنار این روشها، مدیریتهای تکمیلی مانند تناوب زراعی و انتخاب ارقام مقاوم نیز تأثیر قابلتوجهی در کاهش بیماریهای خاکزاد دارند و به پایداری سلامت مزرعه کمک میکنند. رعایت دوز استاندارد قارچکشها و اجرای دقیق دستورالعملها، شرط اصلی اثرگذاری در جلوگیری از پوسیدگیها و بیماریهای رایج نخود است.
ضدعفونی بذر لوبیا
برای ضدعفونی بذر لوبیا معمولاً از ترکیبی از روشهای دقیق شیمیایی و روشهای سنتی استفاده میشود تا بذرها پیش از ورود به خاک، کاملاً از عوامل بیماریزا پاکسازی شوند. در روش شیمیایی، بذرها با قارچکشهای سیستمیک مانند بنومیل پوشش داده میشوند تا در برابر بیماریهایی مثل پوسیدگیهای ریشهای محافظت شوند.
اما در روش سنتی، بذرها روی یک سطح صاف پهن شده و مقدار مشخصی بذرمال حاوی قارچکش به آنها اضافه میشود؛ سپس با استفاده از پارو یا بیل بهآرامی زیر و رو میشوند تا یک لایه یکنواخت از ماده ضدعفونیکننده روی تمام دانهها قرار گیرد. این دو شیوه، چه برای کاشتهای کوچک و چه مزارع بزرگ، امکان ایجاد بذرهای سالم و آماده کاشت را فراهم میکنند.
ضد عفونی بذر سیر
در فرآیند ضدعفونی بذر سیر، معمولاً از محلولهای قارچکش ملایم استفاده میشود تا حبهها قبل از ورود به خاک از عوامل بیماریزا پاک شوند. آمادهسازی محلول با مقدار کمی کاربندازیم و مقدار مناسب آب انجام میگیرد و حبههای سالم به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه در آن قرار داده میشوند.
پس از این مرحله، لازم است حبهها در محلی سایه و خنک خشک شوند تا سطح آنها کاملاً بدون رطوبت وارد زمین شود. این کار نقش مهمی در جلوگیری از بیماریهایی مانند پوسیدگی سفید دارد و حتی استفاده از قارچکشهای بیولوژیک نیز میتواند اثرگذاری اولیه خاک را بهتر کند.
سخن آخر
ضدعفونی بذر یک فرآیند بسیار مهم در شروع هر برنامه کشت حرفهای یا خانگی است. اگر این مرحله بهدرستی و با روش مناسب انجام شود، نهتنها خطر بیماریها کاهش مییابد، بلکه رشد گیاهچه سریعتر، قویتر و یکنواختتر خواهد بود.
در نهایت، اگر بهدنبال تهیه مواد استاندارد برای ضدعفونیکردن هستید، شرکت بینظیرکاران یکی از تولیدکنندگان معتبر انواع شوینده و ضد عفونی کننده های صنعتی و بهداشتی در ایران است که میتواند گزینهای قابل اعتماد برای تهیه مواد ضدعفونی مخصوص کشاورزی و گلخانه باشد. استفاده از محصولات این شرکت میتواند فرآیند ضدعفونی را ایمنتر، مؤثرتر و کاملاً حرفهای کند.
