روش های استریلیزاسیون به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که ابزارها، تجهیزات و محیط اتاق عمل را از هرگونه میکروب، باکتری و ویروس پاک می‌کند تا جراحی با کمترین خطر عفونت انجام شود. رعایت دقیق این روش‌ها می‌تواند از عفونت‌های بیمار و کارکنان جلوگیری کند و باعث افزایش کیفیت خدمات درمانی شود.
چرا باید استریلیزاسیون انجام شود؟
در اتاق عمل، هر وسیله‌ای که با بدن بیمار تماس پیدا می‌کند، ممکن است حامل میکروب باشد. اگر این میکروب‌ها وارد بدن شوند، می‌توانند باعث عفونت‌های شدید شوند. بنابراین روش های استریلیزاسیون نه تنها برای ایمنی بیمار بلکه برای سلامت تیم پزشکی نیز حیاتی هستند. بدون استفاده از شوینده و ضدعفونی کننده بیمارستانی مناسب، خطر عفونت‌های بیمارستانی به شدت افزایش می‌یابد و نتیجه جراحی تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
انواع روش های استریلیزاسیون
روش های استریلیزاسیون را می‌توان به چند دسته اصلی تقسیم کرد که هر کدام کاربرد خاص خود را دارند. در ادامه به مهم‌ترین این روش‌ها اشاره می‌کنیم:
1. استریلیزاسیون حرارتی
یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین روش های استریلیزاسیون، استفاده از حرارت است. این روش بر اساس توانایی حرارت در نابود کردن میکروب‌ها و اسپورها عمل می‌کند و برای انواع ابزار فلزی و مقاوم مناسب است.
استریلیزاسیون با حرارت مرطوب (اتوکلاو)
در این روش، ابزارها در یک دستگاه اتوکلاو قرار می‌گیرند که بخار داغ تحت فشار بالا تولید می‌کند. بخار داغ باعث نابودی تمامی میکروب‌ها می‌شود و این روش برای ابزارهای جراحی و فلزی کاملاً مناسب است. نکته مهم این است که زمان و دمای اتوکلاو باید دقیق رعایت شود تا استریلیزاسیون کامل انجام شود.
استریلیزاسیون با حرارت خشک
برخی از ابزارها نمی‌توانند با بخار تماس داشته باشند، مانند ابزار پلاستیکی یا برخی تجهیزات الکترونیکی. در این موارد از حرارت خشک استفاده می‌شود. ابزارها در دستگاهی قرار می‌گیرند که دمای بالا تولید می‌کند و میکروب‌ها را نابود می‌کند. این روش نسبت به اتوکلاو زمان بیشتری نیاز دارد و دقت در دما اهمیت زیادی دارد.
2. استریلیزاسیون شیمیایی
گاهی ابزارهای حساس به حرارت وجود دارند که نمی‌توان آن‌ها را با اتوکلاو یا حرارت خشک استریل کرد. در این شرایط، روش های استریلیزاسیون شیمیایی کاربرد پیدا می‌کنند. در این روش، ابزارها در محلول‌های ضدعفونی‌کننده قرار می‌گیرند. رایج‌ترین این محلول‌ها شامل گاز اتیلن اکساید، پراکسید هیدروژن و سایر ترکیبات شیمیایی قوی هستند. این مواد می‌توانند میکروب‌ها، ویروس‌ها و اسپورها را از بین ببرند.
-
ابزار باید قبل از قرار گرفتن در محلول تمیز شوند تا هیچ ماده‌ای مانع اثرگذاری شیمیایی نشود.
-
زمان غوطه‌وری در محلول باید دقیق باشد تا استریلیزاسیون کامل انجام شود.
-
پس از خارج کردن ابزار از محلول، باید با آب مقطر شسته و خشک شوند تا مواد شیمیایی باقیمانده مشکلی ایجاد نکنند.
3. استریلیزاسیون با اشعه
استفاده از اشعه، یکی دیگر از روش های استریلیزاسیون است که به ویژه در تولید تجهیزات پزشکی و ابزارهای یکبار مصرف کاربرد دارد.
اشعه ماوراء بنفش (UV)
اشعه UV می‌تواند DNA و RNA میکروب‌ها و ویروس‌ها را نابود کند و باعث مرگ آن‌ها شود. این روش معمولاً برای ضدعفونی کردن سطوح و محیط اتاق عمل استفاده می‌شود.
اشعه گاما
این نوع اشعه برای استریل کردن ابزارهای یکبار مصرف و تجهیزات بسته‌بندی شده کاربرد دارد. اشعه گاما قدرت نفوذ بالایی دارد و می‌تواند میکروب‌ها را حتی در عمق بسته‌بندی از بین ببرد.
4. فیلتر و تهویه
محیط اتاق عمل نیز باید استریل و عاری از میکروب باشد. یکی از روش های استریلیزاسیون که کمتر دیده می‌شود، کنترل کیفیت هواست.
فیلترهای هپا
سیستم‌های تهویه مجهز به فیلترهای هپا می‌توانند ذرات معلق در هوا و میکروب‌ها را حذف کنند. این فیلترها مانع ورود باکتری‌ها به محیط اتاق عمل می‌شوند و باعث می‌شوند فضای اتاق عمل تا حد ممکن پاکیزه بماند.
تهویه مثبت
با ایجاد فشار مثبت در اتاق عمل، هوای آلوده نمی‌تواند وارد اتاق شود. این روش به خصوص در جراحی‌های حساس و طولانی بسیار مهم است.
5. روش‌های ترکیبی
برای افزایش ایمنی، بسیاری از مراکز درمانی از ترکیب چند روش استفاده می‌کنند.
-
ابزارها ابتدا با مواد شیمیایی ضدعفونی می‌شوند.
-
سپس در اتوکلاو قرار می‌گیرند تا استریلیزاسیون حرارتی کامل انجام شود.
-
محیط اتاق عمل با فیلترهای هپا و اشعه UV کنترل می‌شود.
این ترکیب باعث می‌شود هیچ میکروبی در ابزار یا محیط باقی نماند و ریسک عفونت‌های بعد از جراحی به حداقل برسد.
نکات مهم در استریلیزاسیون
برای این که روش های استریلیزاسیون به درستی انجام شوند، رعایت چند نکته ضروری است:
-
بررسی ابزار قبل از استریل کردن: ابزار آسیب دیده یا ترک‌دار ممکن است به خوبی استریل نشود.
-
تمیز کردن اولیه: قبل از استریل، ابزار باید از خون، بافت و مواد دیگر پاک شود.
-
رعایت زمان و دما: هر روش استریل، زمان و دمای مشخصی دارد که رعایت آن ضروری است.
-
نگهداری بعد از استریل: ابزار استریل باید در محیطی پاک و بسته‌بندی شده نگهداری شود تا دوباره آلوده نشود.
سخن آخر
استفاده از روش های استریلیزاسیون در اتاق عمل، پایه سلامت بیمار و تیم پزشکی است. این روش‌ها شامل استریلیزاسیون حرارتی، شیمیایی، اشعه، کنترل هوا و روش‌های ترکیبی می‌شوند. رعایت صحیح این روش‌ها باعث کاهش عفونت‌های بعد از جراحی، افزایش ایمنی و اطمینان خاطر پزشکان و پرستاران می‌شود. برای تأمین مواد بهداشتی و ضدعفونی‌کننده با کیفیت، شرکت بی‌نظیرکاران قابل اعتماد است. این شرکت تولید کننده انواع شوینده و ضد عفونی کننده در ایران است و با ارائه محصولات استاندارد، سلامت محیط‌های پزشکی را تضمین می‌کند. استفاده از مواد با کیفیت همراه با رعایت دقیق روش های استریلیزاسیون می‌تواند تجربه جراحی ایمن و موفق را برای بیماران فراهم کند.
