نظافت آزمایشگاه یکی از پایهایترین اقداماتی است که هر محیط تخصصی باید برای حفظ ایمنی، کیفیت کار و پیشگیری از آلودگی انجام دهد. آزمایشگاهها به دلیل ماهیت حساس فعالیتهایشان، همواره در معرض مواد بیولوژیکی، شیمیایی و ابزارهای ظریف هستند و کوچکترین سهلانگاری در نظافت میتواند هم سلامت کارکنان را تهدید کند و هم دقت نتایج را تحتتأثیر قرار دهد. در ادامه، با یک دستورالعمل جامع، چکلیست کامل و یک برنامه استاندارد برای نظافت و ضدعفونی آزمایشگاه آشنا میشوید تا بتوانید محیطی امن و کاملاً بهداشتی ایجاد کنید.
یکی از اولین اصول در نظافت آزمایشگاه انتخاب مواد مناسب برای شستشو و ضدعفونی است. استفاده از شوینده و ضدعفونی کننده بیمارستانی باعث میشود سطوحی که بهطور مداوم در تماس با نمونههای آلوده، مواد شیمیایی یا عوامل میکروبی هستند، به شکل قابل اعتمادی پاکسازی شوند و خطر انتقال آلودگی به حداقل برسد.
چک لیست نظافت آزمایشگاه
چک لیست یکی از ابزارهای اصلی برای اطمینان از اجرای کامل برنامه نظافت آزمایشگاه است. یک چک لیست مناسب باید تمام بخشها، تجهیزات، سطوح و وظایف را شامل شود تا کوچکترین جزئیات نیز از قلم نیفتد.
برای حفظ کیفیت نظافت و کاهش مصرف مواد شیمیایی قوی، استفاده از شوینده همه کاره سبز و پاک کننده همه کاره بهعنوان یک انتخاب سازگار با محیط زیست و ایمن توصیه میشود. این محصولات در کاهش بوهای نامطبوع، از بین بردن چربیها و پاکسازی سریع محیط آزمایشگاهی بسیار مؤثر هستند.
در ادامه یک چک لیست جامع ارائه میشود:
| بخش / ناحیه | وظایف روزانه | وظایف هفتگی | وظایف ماهانه |
| میزهای کار و سطوح عملیاتی | زدودن آلودگیها و پاک کردن سطح با محلولهای ضدعفونی استاندارد | بررسی وضعیت سطح میز و رفع لکهای مقاوم | ضدعفونی کامل بخشهای کمتر در دسترس و بازبینی آسیبهای احتمالی |
| سینک و بخش شستشو | شستشوی روزمره سینک، شیرآلات و اطراف آن | از بین بردن رسوبات و جرمگیری تخصصی | کنترل وضعیت سیستم خروجی آب و رفع گرفتگی احتمالی |
| تجهیزات آزمایشگاهی | پاک کردن ظاهر دستگاهها و حذف گرد و غبار | تمیزکاری داخلی تجهیزاتی که نیاز به مراقبت دورهای دارند | سرویس فنی، تست عملکرد و کالیبراسیون دورهای |
| هودهای شیمیایی و بیولوژیک | پاکسازی نقاط فعال و بخشهای قابل دسترسی | شستشو و تمیزکاری عمیق محفظه داخلی | بازدید و تعویض احتمالی فیلترها و کنترل جریان هوا |
| کف و مسیرهای رفتوآمد | جارو و تیکشی با محلول مناسب | شستشوی کامل با دستگاه کفشوی یا ابزار استاندارد | ارزیابی آسیبدیدگی و ترمیم بخشهای فرسوده |
| یخچالها و فریزرهای آزمایشگاهی | پاک کردن بخش بیرونی و منظمسازی محتویات | تمیز کردن قفسهها با محلول ضدعفونی | یخزدایی و شستشوی کامل فضای داخلی |
| پسماندهای شیمیایی و بیولوژیک | جمعآوری و انتقال زبالهها مطابق پروتکلهای ایمنی | ضدعفونی کامل مخازن نگهداری زباله | بازنگری روند دفع و آموزش مجدد پرسنل |
| سطوح پر تماس | ضدعفونی دستگیرهها، کلید برق، تجهیزات مشترک | پاکسازی جزئیات و رفع لکههای ماندگار | بررسی سلامت پوشش سطوح و تعویض در صورت نیاز |
| هوا و سیستم تهویه | بررسی جریان هوا و وضعیت فیلتر | تمیزکاری تخصصی و تعویض فیلترهای فرسوده | بررسی سیستم تهویه به صورت کلی |
برنامه نظافت آزمایشگاه
برنامهریزی اصولی برای نظافت و تمیزی آزمایشگاه باعث میشود هیچ بخشی از روند پاکسازی نادیده گرفته نشود و تمام قسمتها بهصورت منظم و زمانبندیشده تمیز گردند. این برنامه به سه بخش اصلی تقسیم میشود: روزانه، هفتگی و ماهانه. هر یک از این بخشها وظایف مشخصی دارند که رعایت آنها برای حفظ استانداردهای بهداشتی محیط آزمایشگاهی ضروری است.
برنامه روزانه
در بخش روزانه نظافت آزمایشگاه، تمرکز بر پاکسازی نقاطی است که بیشترین تماس را دارند یا بیشتر در معرض آلودگی قرار میگیرند. موارد زیر جزو کارهای روزانه هستند:
-
پاکسازی میزهای آزمایشگاهی
-
ضدعفونی تجهیزات پُرکاربرد
-
تمیز کردن دستگیرهها، سوییچها، صفحات کلید و ابزارهای دستی
-
جمعآوری و دفع زبالههای خطرناک بر اساس استانداردهای مربوط
-
نظافت کف با تی یا جاروبرقی صنعتی
-
شستشوی سینک و سطوح اطراف آن
-
بررسی وجود هرگونه لکه یا ریختگی و رفع فوری آن
مرحله روزانه کمک میکند آلودگیها پیش از تجمع و تبدیل به خطر، کنترل شوند و محیط همیشه آماده انجام آزمایشها باشد.
برنامه هفتگی
در برنامه هفتگی، بخشهایی که کمتر در معرض دسترسی قرار دارند اما اهمیت زیادی دارند، مورد نظافت قرار میگیرند. موارد اصلی نظافت آزمایشگاه به صورت هفتگی شامل موارد زیر است:
-
رسوبزدایی کامل سینکها
-
شستشو و ضدعفونی عمیق کف با دستگاه اسکرابر
-
تمیزکاری داخلی برخی دستگاهها بر اساس دستور کارخانه سازنده
-
تمیز کردن فیلتر هودها
-
پاکسازی دقیق اتصالات، شیلنگها و دستگیرههای کمتر دیدهشده
-
بازبینی تاریخ انقضا و سلامت مواد شیمیایی
وظایف هفتگی باعث میشود محیط آزمایش به شکل عمیقتر پاکسازی شود و تجهیزات از انسداد یا آلودگی پنهان محافظت شوند.
برنامه ماهانه
برنامه ماهانه نظافت آزمایشگاه معمولاً وظایف سنگینتر و تخصصیتر را شامل میشود که نیازمند دقت و زمان بیشتری است:
-
بازبینی عملکرد سیستم تهویه و پاکسازی فیلترهای آن
-
ضدعفونی عمیق و کامل تجهیزات بزرگ مانند انکوباتورها یا سانتریفیوژها
-
یخزدایی و نظافت کامل یخچال و فریزر
-
بررسی کفپوشها، دیوارها و سقف برای شناسایی آسیبها
-
سرویس و کالیبراسیون دستگاهها
-
ثبت گزارش ماهانه از میزان مصرف شویندهها و وضعیت بهداشت محیط
اجرای دقیق برنامه زمانبندیشده باعث میشود نظافت آزمایشگاه با نظم کامل انجام شود و هیچ بخشی بدون نظارت باقی نماند.
اهمیت اجرای دستورالعمل نظافت آزمایشگاه
آزمایشگاهها صرفاً یک محیط کاری نیستند؛ بلکه مکانی هستند که کوچکترین آلودگی در آنها میتواند باعث خطای جدی در نتایج یا حتی بروز بیماری شود. رعایت اصول نظافت آزمایشگاه باعث میشود:
-
نمونهها سالم و بدون آلودگی باقی بمانند
-
ایمنی کارکنان تضمین شود
-
خطر حوادث شیمیایی یا بیولوژیکی کاهش یابد
-
تجهیزات عمر بیشتری داشته باشند
-
استانداردهای نظارتی و قانونی رعایت شود
چالش های انواع آزمایشگاه ها
انواع آزمایشگاهها با توجه به نوع فعالیت، مواد مورد استفاده و تجهیزات تخصصی، هرکدام با مجموعهای از چالشهای خاص روبهرو هستند. این چالشها اگر مدیریت نشوند، میتوانند هم ایمنی کارکنان و هم کیفیت نتایج آزمایشها را تحتتأثیر قرار دهند.
آزمایشگاه تشخیص طبی
این محیطها با نمونههای خون، ادرار، ترشحات و سایر مواد بیولوژیکی سروکار دارند. چالشهای اصلی نظافت در این آزمایشگاهها شامل موارد زیر است:
-
احتمال آلودگی شدید سطوح با مواد عفونی
-
وجود ضایعات خطرناک مانند سوزنهای آلوده
-
تجهیزات ظریف که نیاز به پاکسازی تخصصی دارند
-
لزوم آموزش مداوم کارکنان در زمینه ضدعفونی اصولی
آزمایشگاه شیمی
در این آزمایشگاهها مواد خورنده، قابل اشتعال و واکنشپذیر وجود دارد. نظافت آزمایشگاه شیمی باید با رعایت اصول ویژه انجام شود زیرا:
-
مواد شیمیایی ممکن است با شویندهها واکنش دهند
-
برخی ابزارها باید بدون تماس با آب تمیز شوند
-
ضایعات شیمیایی نیاز به دفع اصولی دارند
-
فیلترهای هودها باید مرتب بررسی و تمیز شوند
لابراتوار دندانپزشکی
این محیطها اغلب با بزاق، خون، بافت و مواد پایه پروتز سر و کار دارند. نظافت آنها به دلیل وجود ترکیبی از مواد بیولوژیکی و شیمیایی بسیار حساس است. تجهیزات باید با مواد ضدعفونیکننده استاندارد پاکسازی شوند تا هیچ آلودگی منتقل نشود.
آزمایشگاه آب و خاک
در چنین محیطهایی، نمونهها ممکن است حاوی انگلها، باکتریها و مواد شیمیایی آلوده باشند. پاکسازی صحیح سطوح و ابزارها نقش مهمی در جلوگیری از انتشار آلودگی دارد.
آزمایشگاه میکروبیولوژی
یکی از حساسترین انواع آزمایشگاههاست. در آن با ویروسها، باکتریها و قارچها کار میشود و نظافت باید دقیق، مرحلهبهمرحله و با انتخاب مواد ضدعفونیکننده مناسب انجام شود.
دستورالعمل نظافت آزمایشگاه
نظافت آزمایشگاه یک فرایند حیاتی برای حفظ ایمنی و کیفیت فعالیتهای علمی است. زمانی که سطوح، تجهیزات و فضای کاری به شکل اصولی تمیز شوند، احتمال آلودگیهای ناخواسته کاهش مییابد و نتایج آزمایشها از اعتبار بیشتری برخوردار میشوند. همچنین پاکیزگی مداوم، محیطی قابل اطمینان و حرفهای ایجاد میکند که برای کارکنان و مراجعان اهمیت زیادی دارد.
آمادهسازی پیش از شروع نظافت
پیش از آغاز کار، لازم است محیط به شکلی کنترلشده آماده شود. استفاده از وسایل حفاظت فردی و خاموش کردن یا ایمنسازی تجهیزات باعث میشود نظافت بدون خطر انجام گیرد. بخشی از این مرحله شامل مرتبسازی اولیه و بستهکردن مواد حساس است تا عملیات تمیزکاری با نظم و دقت بیشتری انجام شود.
مراحل اصلی پاکسازی آزمایشگاه
فرایند نظافت با حذف آلودگیهای قابل مشاهده آغاز میشود و سپس سطوح با مواد مناسب ضدعفونی میشوند. رعایت زمان اثرگذاری مواد ضدعفونی اهمیت زیادی دارد، چون نتیجه نهایی را تعیین میکند. پس از اتمام کار، سطوح باید خشک شوند و ابزارها در جای مشخص خود قرار بگیرند تا محیط آزمایشگاه دوباره به حالت استاندارد برگردد.
نظافت بخشهای حساس
بخشهایی مانند هود شیمیایی، سینکها و دستگاههای دقیق، حساسیت بیشتری دارند و باید طبق دستور سازنده یا استانداردهای مرتبط تمیز شوند. استفاده از مواد سازگار با جنس تجهیزات و جلوگیری از وارد شدن رطوبت یا مواد خورنده به بخشهای حساس، نقش مهمی در حفظ عملکرد آنها دارد.
کنترل نهایی و جمعبندی کار
در پایان کار، لازم است وضعیت کلی آزمایشگاه بررسی شود تا مطمئن شویم هیچ سطحی از قلم نیفتاده است. خارج کردن تجهیزات حفاظتی به روش صحیح، خشک بودن کامل سطوح و ثبت گزارش پایان نظافت باعث میشود محیط برای استفاده بعدی آماده و ایمن باشد. این چرخه مرتب، کیفیت نظافت آزمایشگاه را پایدار و قابل اعتماد نگه میدهد.
سخن آخر
نظافت استاندارد، دقیق و اصولی در آزمایشگاه نهتنها سلامت افراد را تضمین میکند بلکه کیفیت نتایج و ماندگاری تجهیزات را نیز افزایش میدهد. استفاده از مواد مناسب و قابلاعتماد، یکی از مهمترین عوامل موفقیت در نظافت آزمایشگاه است. شرکت بینظیرکاران بهعنوان تولیدکننده معتبر انواع شوینده و ضد عفونی کننده صنعتی و بهداشتی، محصولات متنوع و استانداردی را ارائه میدهد که برای استفاده در محیطهای حساس مانند آزمایشگاهها کاملاً مناسب هستند. بهرهگیری از این محصولات میتواند کیفیت نظافت را به شکل چشمگیری افزایش دهد و محیطی ایمن، پاک و حرفهای ایجاد کند.
